Het Artikel: eigenaar van een perceel

Waarom zo moeilijk doen en noem je het niet gewoon “eigenaar”?

Deze vraag krijgen we geregeld. In dit bericht willen we wat meer achtergrondinformatie geven over het hoe-en-wat met de registratie van een eigenaar van een perceel in het Kadaster. Dit geldt voor onze historische versie van het kadaster, maar ook voor het huidige kadaster.

Om te beginnen wordt de eigenaar van een stuk grond of perceel aangeduid met een uniek nummer: het artikel-nummer. Dit nummer is uniek voor elke kadastrale gemeente in Nederland. Dus als je het hebt over Artikel 232 in de kadastrale gemeente Lutjebroek, dan ligt daarmee vast dat het gaat om bijvoorbeeld Piet Janssens. Het boek waarin dit nummer geregistreerd werd, heet de artikel-legger.

Als het eerste artikel-legger-boek vol was, begon men met een tweede boek. Soms werden daarbij bestaande Artikel-nummers aangehouden, maar vaker begon men opnieuw vanaf 0 te nummeren. Deze versie van het artikel-legger-boek, heet in formele zin de reeks van de artikel-legger. Bij aanvang van het kadaster in 1832 gold nagenoeg overal dat men bezig was met de eerste reeks. In een uitzonderlijk geval, geldt dat men al bij aanvang meerdere reeksen in gebruik heeft moeten nemen. Dit is bijvoorbeeld het geval voor Den Haag.

De aanduiding cs, is de afkorting voor de juridische uitdrukking cum sociis of cum suis. Vaak wordt, ook al in 1832, de vertaling consorten gebruikt, omdat zodoende er een relatie lijkt met de afkorting. Daar waar de uitdrukking cum suis goed de vertalen valt als “met de zijnen”, betekent cum sociis formeel “met zijn deel- en lotgenoten”. De aanduiding cs wordt met name gebruikt om aan te geven dan een aangeduide partij niet enkel de individuele natuurlijke persoon met die naam betreft, maar ook zijn naaste familie dan wel gezin, of anderszins gelieerde personen.

Een andere uitdrukking die we in de OAT aantreffen, is de aanduiding qq. Dit staat voor qualitate qua, en is een (tot op vandaag) gebruikte juridische term die te vertalen valt als “in de hoedanigheid van”. Hiermee wil men onderscheid maken tussen iemand die als natuurlijk persoon zélf het recht van bezit uitoefent, en iemand die in een formele juridische rol dat recht uitoefent. Bijvoorbeeld, een curator treedt dan wel op als eigenaar, maar heeft niet persoonlijk dat eigendomsrecht, maar slechts “in de hoedanigheid van” curator.

Rechtspersoon

Een Artikel is dus een juridische constructie die geldig is binnen 1 kadastrale gemeente. Binnen een Artikel, worden dus de eigenlijke eigenaars aangegeven. Echter, er zijn verschillende vormen van eigendom mogelijk;

• eigenaar of mede-eigenaar; dit is de klassieke vorm die standaard de rol is die een Persoon heeft in een Artikel
• recht-van-opstal-houder; dit is iemand die niet de kale eigendom van de grond bezit (dat is immers de eigenaar), maar slechts het bezittingsrecht op de opstal op de grond. Dit is bijvoorbeeld het geval voor huizen die als opstal gebouwd zijn op een dijk. De eigenaar van het huis, heeft dan geen bezit van dat stukje dijk, en mag deze dus ook niet afgraven.
• verschillende andere vormen, zoals curator, erfpachter of vruchtgebruiker, elk met hun eigen specifieke betekenis.

Dit is dus een rol die iemand heeft binnen een artikel. Dat noemen wij een Rechtspersoon. Een Artikel kan meerdere Rechtspersonen bevatten, zoals in het geval van een stuk dijk dat eigendom is van een waterschap, maar waar een normale Persoon het recht-van-opstal van bezit. Binnen een Rechtspersoon is er steeds 1 Persoon gekoppeld. Althans, eigenlijk drie verschillende entiteiten, die we zodoende ook soorten Rechtspersonen noemen. Dat zijn:

• Persoon. Dit is een reguliere natuurlijke persoon zoals we dat ook in dagelijkse spreektaal bedoelen. Het is een mens van vlees en bloed met een naam, beroep, woonplaats, geboortedatum en die als het ware een (anachronistisch) BSN bezit.
• Instantie. Dit is een abstracte juridische rechtspersoon die niet een mens van vlees en bloed betreft, maar een bedrijf of lokale overheid is. Of natuurlijk een geestelijke instelling zoals de kerken.
• Persoonsverwijzing. Dit is een samenstelling van 2 Personen, met daartussen een relatie. Abstract kun je dit vernoemen als “A relatie B”. Iets concreter wordt het als we die relatie bespreken. Die is bijvoorbeeld;
  • weduwe van
  • huisvrouw van
  • …

Dat laatste verdien nog een kanttekening. Het is dus mogelijk om twee Personen te registreren in de vorm van “A weduwe van B”. Waarbij A dan bijvoorbeeld Neeltje Jans betreft, en B Jan Janssen.

De term douairière wordt gebruikt voor de weduwe van een man van adel, wiens opvolger van de adellijke titel nog niet in staat is (bijvoorbeeld door leeftijd) om de titel over te erven.

In de OAT gaat men steeds vormelijk uit in de voorgedrukte kolommen van een natuurlijk persoon met achternaam, voornamen, beroep en woonplaats. Echter houdt men zich daar (uiteraard) niet altijd aan, en krijg je soms hele complexe constructies om dat fysiek op papier neergeschreven te krijgen. Het belangrijke punt daarbij is dat we met dit datamodel dus trachten heel eenduidig te vatten wat men destijds bedoelde, ook al heeft men soms vanwege pragmatische redenen gekozen voor andere voorgedrukte waarden.

Duplicaten & Varianten

Het is belangrijk te beseffen dat de OAT-tool tracht te voorzien in de behoefte om alle bezit van iemand in kaart te brengen, over gemeente-grenzen heen. Daarom is het belangrijk dat er geen duplicaten ontstaan, en dat de personen zo veel als praktisch haalbaar is, uniek zijn. Dat is dan ook de reden dat de OAT-tool soms tot vervelens toe met suggesties komt voor wie je met een naam zou kunnen bedoelen.

Het zou namelijk heel erg onwenselijk zijn om een nieuwe kopie van een Persoon aan te maken voor elke Gemeente waar die persoon toevallig bezit in heeft. Dan wordt het namelijk wel heel erg lastig om al het bezit van die Persoon in kaart te brengen. Maak dus nooit duplicaten aan van een Persoon omdat toevallig het vermeldde beroep in die gemeente anders is.

Daartoe hebben we namelijk de Varianten ontwikkeld. Daarmee kun je oneindig veel variaties opgeven voor één van de velden bij een Persoon, zoals zijn Voornaam of Achternaam. Denk bijvoorbeeld aan varianten als Jan Duyven tegenover Jan Duiven. Het is erg lastig voor ons om dan een knoop door te hakken over wat de juiste naam is. Daarom nemen we dus al die varianten op in het systeem.

Het uiteindelijke doel is dat we daarmee een eenduidige registratie van Personen in het Kadaster uitbouwen. Het kadaster zal namelijk nooit de authoritative bron zijn op dat gebied. Dat wil zeggen dat het kadaster op zichzelf dus niet “gaat” over de schrijfwijze van een naam. Vanuit genealogie kunt je dan bijvoorbeeld naar akten van de burgerlijke stand kijken, zoals aangiften van Geboorten, Huwelijken of Overlijdens.

Instanties

Naast de gewone Personen (en PersoonsVerwijzingen), bestaat er dus ook Instantie als type Rechtspersoon. Met Instantie bedoelen we alle niet-natuurlijke rechtspersonen. Dus simpel gezegd: Rechtspersonen waar het “gek” voelt om van een voornaam, achternaam, beroep en woonplaats te spreken. Het gaat dan bijvoorbeeld over een kerk of kerk-gemeenschap.

Héél soms gaat het om een bedrijf, maar die waren in de regel persoonsgebonden, waardoor een bedrijf doorgaans niet als zodanig wordt opgenomen als “eigenaar” van de grond. Vaker zijn coöperaties en dergelijke constructies.

Wat zaten hier erg bemoeilijkt, is het feit dat specifiek Instanties op heel veel verschillende manieren vermeld kunnen worden. En als de schrijfwijze van een naam niet 100% gelijk is, is het dus mogelijk om (per ongeluk) een duplicaat-instantie aan te maken. Net als bij de duplicaat-personen is dat erg onwenselijk, omdat dat het volgen van bezit over gemeente-grenzen heen bemoeilijkt.

Hiertoe hebben we in het voorjaar van 2021 een systeem geïntroduceerd van een vaste lijst gezindtes en types. De regel wordt dan dus ook dat het naam-veld van een Instantie in de regel leeg blijft, tenzij het echt een specifieke naam-aanwijzing van die Instantie betreft. Bijvoorbeeld, een Instantie als “de Katholieke gemeente” met vb. Breda als plaats, moet uitgesplitst worden over gezindte en type, en de naam hoort dan in de regel leeg te blijven. Dat is ook de regel als de schrijfwijze zou afwijken, zoals bijvoorbeeld “Catholijke”. Als echter er ook een naam van de instantie wordt vermeldt, zoals “de Katholieke gemeente Sint-Barbara”, dan moet “Sint-Barbara” als naam worden opgenomen.

Hiermee verminderen we de kans op het per ongeluk aanmaken van duplicaten, bijvoorbeeld door een variatie in wel of niet de naam beginnen met lidwoord. Bijvoorbeeld; “de katholieke gemeente” en “katholieke gemeente”.

De lijst met gezindte en type hebben we met de grootst mogelijke zorgen samengesteld. Dat neemt niet weg dat we zonder twijfel wel een mogelijkheid over het hoofd hebben gezien. Neem in zo’n geval zeker contact op met ons team; dan zorgen we dat die waarde wordt toegevoegd.

Gezindte

Afkorting	Voluit	Betekenis
Doopsg.	doopsgezind	Doopsgezind, soms ook wel Mennisten, Mennonieten of Baptist(en) genoemd
Hernhut.	Hernhutters	Soms ook vermeld als Evangelische Broeders.
Herv.	Hervormd	Hervormd of Gereformeerd; in de context van 1832 hebben we die aan elkaar gelijk gesteld. Soms wordt ook expliciet “Nederduits Gereformeerd” als onderscheid met “Waals Gereformeerd” indien die gemeenschap ook in die gemeente aanwezig is.
Joodse		Joods, veelvuldig in 1832 vermeld als Israëlitisch
Lutherse
R.K.	Rooms-Katholiek	Soms wordt het “Rooms-” weggelaten, en soms wordt Katholiek geschreven als Catholijk (of één van de oneindig veel variaties daarop).
Remon.	Remonstrants
Waalse	Waals-Gereformeerd

Type (soort Instantie)

De vermeldingen in blauw zijn nog niet opgenomen in de OAT-tool, maar dat zijn we wel aan het overwegen.

Religieus

• diaconie; het onderdeel van een religieuze gemeenschap dat zich met het onroerend goed van die gemeenschap bezig houdt.
• graf; als type voor alle graf- en begrafenis-gerelateerde zaken, zoals “begrafenis-bos”.
• kerk; deze wordt vaak als zodanig vermeld in de OAT.
• kosterij
• vicarie

Sociale voorziening en gezondheidszorg

• armen; veel religieuze gemeenschappen hadden een onderdeel dat zich bezig hield met voorzieningen voor de armen van die geloofsgemeenschap. Neem hierbij ook de gezindte op. Indien het niet een religieuze voorziening betreft, maar de “Burgerlijke Gemeente” (ook wel vermeld als “algemene Armen”), laat dan de gezindte open.
• gasthuis; al dan niet bij een specifieke gezindte. Laat je hierbij niet leiden door de naam van van het gasthuis; ook een gasthuis vernoemd naar een Katholieke heilige, kan een burgerlijk gasthuis betreffen zonder expliciete gezindte!
• hofje; al dan niet gekoppeld aan een gezindte en dito gemeenschap.
• weeshuis
• school; neem specifieke vermeldingen als “Latijnsche school” in de naam op. Later kan dan beslist worden om veelvoorkomende varianten alsnog als type op te nemen.
• bejaarden; vermeld als oude-mannen-huis of oude-vrouwen-huis

Overheid

• ambacht; in de regel ook expliciet vermeld in de OAT als “ambacht”, verwant aan Waterschap.
• dorp; de plaatselijke overheid
• gemeente; de plaatselijke overheid. Vooraf is lastig in te schatten of er een verschil zal bestaan tussen het dorp en de gemeente, maar enig verschil is denkbaar, bijvoorbeeld als een gemeente uit meerdere min of meer zelfstandige dorpen bestaat. Om niet heel sterk te moeten afwijken van de notatie in de bron, is gemeente ook als type opgenomen. Ook is gemeente het standaard-type bij een religieuze gemeenschap.
• heemraad(-schap); ook hier valt enig onderscheid met waterschap nog te bezien. Wanneer het een hoogheemraadschap betreft, gelieve dit dan ook in de naam op te nemen.
• polder (zie ook de kanttekeningen bij ambacht, heemraad, en waterschap)
• stad (ter volledigheid ook opgenomen naast gemeente); wordt altijd expliciet als zodanig vermeld.

Infrastructuur

• kanaal; vaak voor de aanleg op uitbating opgericht.
• weg; net als vaart vaak opgericht voor het aanleggen of uitbaten / onderhouden van een weg.

Varia

• gilde; een vereniging van ambachtslui.
• molen
• schutterij