Tegenwoordig kennen huiseigenaren het Kadaster als de instantie die registreert wie de eigenaar van welk stuk grond is. De overheidsdienst is daarmee vooral bekend van de burenruzies-met-grens-conflict in bekende televisieprogramma’s. Het Kadaster doet echter veel meer dan grenzen tussen ruziënde buren trekken.
In Nederland werd het Kadaster officieel in 1832 ingesteld en vormt daarmee — op enkele uitzonderingen na — een doorlopende Kadastrale registratie van bijna 200 jaar. De eerste uitzondering is de Nederlandse provincie Limburg. Hier kwam de eerste opname van het Kadaster, net als in België, ‘pas’ in 1834 gereed en moet men dus 2 jaar langer wachten voordat het 200-jarig jubileum bereikt wordt. De tweede uitzondering zijn de grootschalige ruilverkavelingen die sinds de Tweede Wereldoorlog plaats hebben gevonden.
Achterliggend idee
Het idee voor een Kadaster komt van de Franse keizer Napoleon, die van 1810 tot 1813 ook over het huidige Nederland regeerde. Zoals iedere heerser moest hij belastingen innen om het Rijk — en zijn oorlogen — te financieren. Belasting op inkomen was ingewikkeld, maar al eeuwenlang werd er belasting geheven op het bezit van huizen en landbouwgronden. Dat kon Napoleon ook! Geïnspireerd door de verlichting en de Franse Revolutie die hem aan de macht bracht, was het uitgangspunt dat deze belastingen vooral heel eerlijk en rechtvaardig moesten zijn. Iedereen moest dezelfde tarieven gaan betalen.
Liberté, égalité, fraternité
Vrijheid, gelijkheid en broederschap; de leuze van de Franse Revolutie
Om in het gehele Franse Keizerrijk dezelfde belastingtarieven te kunnen heffen, was een registratie nodig. Dit werd het Kadaster. Om te zorgen dat ook de registratie van het Kadaster overal eerlijk, rechtvaardig en gelijk zou verlopen, werd er een handboek opgesteld; het Recueil Méthodique. Hierin werd vastgelegd welke gegevens in het Kadaster moesten worden vastgelegd, waarom en hoe dit moest gebeuren. Voor nagenoeg alle mogelijke soorten bezit wordt in het Requeil Méthodique besproken hoe deze geklasseerd en belast moesten worden.
Het Nederlandse Kadaster is, net als alle andere Napoleontische kadasters, opgezet op basis van de regels in het Requeil Méthodique. Dat betekent dat de oorspronkelijke registratie van het Nederlandse Kadaster bestaat uit een reeks kaarten (minuutplannen) met daarop de genummerde percelen en een archief vol tabellen met gegevens aan de andere kant. Het bekendste zijn de tabelboeken met de “Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel” (OAT). Hierin staan per (Kadastrale) gemeente alle percelen opgesomd, met daarachter informatie over de eigenaar, afmetingen en het grondgebruik van het perceel. Aan de rechterkant van de tabel staat vervolgens alle informatie over de belasting die de eigenaar over dat perceel moest betalen.
Onderdelen
De grote hoeveelheid informatie per perceel geeft al snel de indruk dat die OAT’s wel alle Kadastrale informatie bevatten. Dat is echter niet zo; heel veel informatie van dat oorspronkelijk kadaster, ligt vervat in een hele reeks aanvullende stukken. Een aantal daarvan zijn tot op heden onderdeel van de actuele kadastrale administratie. Een aantal andere stukken, met name deze uit de totstandkoming van het kadaster in aanloop van 1832 / 1834, zijn nooit formeel gedeponeerd als onderdeel van de kadastrale stukken, en zijn daarmee niet overal op dezelfde manier bewaard gebleven. Hieronder volgt een beknopte omschrijving van de twee belangrijkste onderdelen. Een meer complete lijst vind je op Onderdelen van het Kadaster.
Het Artikel
Als eerste is er de Artikel-Legger. Lees hier meer over in Het Artikel: eigenaar van een perceel . In de Artikel-Legger worden alle artikels van een gemeente (“eigenaren”) opgelijst, samen met de percelen die ze bezitten. Aangezien in die legger meer ruimte is voor het vermelden van de eigenaar met naam- en toenaam, is het deze bron die leidend is voor de beschrijving van een Artikel, en niet de naam zoals deze werd vermeld in de OAT. Dat is slechts een hulpmiddel bij het lezen van de OAT.
Hierbij valt enkel nog op te merken dat in sommige gevallen de koppeling tussen een persoon en zijn nummer in de Artikel-Legger (het Artikel-nummer) niet helemaal goed is gegaan of ontbreekt in de OAT. Dat komt eigenlijk altijd door een hapering in het proces destijds waarmee deze stukken tot stand kwamen. In die gevallen is het toch even een puzzelen op waar de fout nu precies zit.
De Tarief-informatie
Naar aanloop van het formeel in werking treden van het Kadaster, moesten verschillende werkzaamheden plaatsvinden. Dan gaat het uiteraard over het tekenen van de kaarten (minuutplans) en het invullen van de registers, maar een belangrijk onderdeel was het eerlijk en evenwichtig vaststellen van de tarieven. Hierbij hechtte men veel waarde aan bijvoorbeeld bestaande huurcontracten als onderbouwing. Lees meer over dit proces in Money, Money, Money… .